Malarz uważany jest za jednego z najwierniejszych, obok Jacka Sempolińskiego i Jacka Sienickiego, kontynuatorów moralnego przesłania Arsenału, zgodnie z którym sztuka powinna być egzystencjalnie zaangażowana, bezkompromisowa. Przez niemal cały okres twórczości interesowała go tematyka pracy i cierpienia. Malował przede wszystkim ciało, niszczejące pod naporem trudu (Praca, 1958-60; cykl Asfalciarze, rozpoczęty w roku 1955, kontynuowany do końca lat 70.), bólu fizycznego i psychicznego (cykle: Postać milcząca, 1979-83; Zbity, 1979-86). “Maluję obrazy, których tematem jest człowiek udręczony, bity, słaniający się” – wyznawał. Dodawał też, że szuka formy dla własnej udręki i cierpienia, ale jego sztuka niosła przesłanie znacznie bardziej uniwersalne. Zgadzał się z takimi właśnie odczytaniami, podobnie jak z chrystologicznymi interpretacjami jego wizji cierpiącego człowieka. Notował w 1982 roku podczas pobytu w szpitalu: “(…) malowałem podobieństwo do umęczonego Chrystusa w zdjęciu z masakry robotniczej w Gdańsku w 1970 r. Ale początek był we mnie.”

Drogę przemian formalnych następujących w sztuce Dziędziory wyznacza odchodzenie od czytelnej figuracji z lat 50. w kierunku deformacji z późniejszych dziesięcioleci, akcentowania faktury obrazu i rozbijania formy na szereg drobin pulsującej farby. Te działania prowadziły do powstawania wyrafinowanych estetycznie kompozycji, co było sprzeczne z zasadami “arsenałowców” oraz intencjami autora, który nieustannie walczył z naturalną wrażliwością kolorystyczną i wrodzoną, coraz bardziej ugruntowywaną i rozwijaną, zdolnością tworzenia obrazów pięknych, urzekających wibracją wysmakowanych barw (Zbity, 1985-86). Niektóre płótna Dziędziora malował przez długie lata, jakby pragnąc zneutralizować ich kolorystyczny wdzięk; nierzadko jednak uzyskiwał efekt przeciwny: wzmacniał ich urodę. Wielu prac nie ukończył. W ostatnich pracach malarskich, prawie abstrakcyjnych, zarys ludzkiej postaci (Postać milcząca) bądź dalekie echo pejzażu (Cimochowizna, 1979) wyłania się z trudem z układu barwnych elementów. Artysta pozostawił także szereg czarno-białych rysunków. Bardzo oszczędne, ekspresyjne, mają niekiedy większą siłę bezpośredniego wyrazu niż dzieła malarskie.

Jako całość, dorobek tego wybitnego artysty jest zjawiskiem wyjątkowym na polskim gruncie, a jego niezłomna postawa zadziwia nieustającą otwartością i szczerością. W ciągu ostatnich dziesięcioleci kilkakrotnie przypominał jego malarstwo Jacek A. Zieliński, kurator kolekcji “Krąg Arsenału” w Muzeum Lubuskim im. Jana Dekerta (dawnym Muzeum Okręgowym) w Gorzowie Wielkopolskim. W kolekcji tegoż muzeum znajduje się wspomniany obraz Posiłek (eksponowany obok CebulOberlaendera). Pierwszy pośmiertny indywidualny pokaz twórczości Dziędziory miał miejsce w Muzeum ASP, w Warszawie (1990). Podsumowaniem tego dorobku stała się jednak dopiero wystawa monograficzna w stołecznej Zachęcie (1994).

Auor: Małgorzata Kitowska-Łysiak, Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Katedra Teorii Sztuki i Historii Doktryn Artystycznych, grudzień 2001.

 

Jan Dziędziora urodził się w 1926 roku w Krakowie, zmarł w 1987 roku w Warszawie. Studiował w ASP w Krakowie, w pracowni Z. Radnickiego w latach 1945-1946 i w ASP w Warszawie w pracowni A. Rafałowskiego w latach 1946-1951. W latach 1943-1944 żołnierz Armii Krajowej. W latach 1948-1951, w różnych okresach czasu, pełnił funkcję młodszego asystenta w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, między innymi w pracowni profesora Edmunda Kokoszko. Pracował również jako nauczyciel rysunku w Szkole Poligraficznej w Warszawie, zaś w 1965 roku Dziędziora prowadził zajęcia z rysunku i malarstwa ze studentami historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1980-1985 prowadził pracownię malarstwa i rysunku na Wydziale Wzornictwa Przemysłowego w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Pierwszym znaczącym pokazem prac Jana Dziędziory był udział w Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi w warszawskim Arsenale. Jesienią 1957 roku otrzymał stypendium na wyjazd do Włoch. Od października 1968 roku do stycznia 1969 Dziędziora przebywał na stypendium we Francji. Pierwsza indywidualna wystawa malarstwa i rysunku Jana Dziędziory odbyła się w Domu Artysty Plastyka na ulicy Mazowieckiej w Warszawie. Druga i ostatnia, za życia artysty, wystawa indywidualna jego prac odbyła się z okazji przyznania Dziędziorze Nagrody im. Jana Cybisa w roku 1975. Wystawa miała miejsce również w Domu Artysty Plastyka w Warszawie. Dziędziora wziął udział w kilku znaczących wystawach zbiorowych, oprócz wspomnianej wcześniej wystawy w Arsenale, jego prace znalazły się na wystawie Malarstwo w Polsce Ludowej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1970 roku. W 1982 roku Dziędziora brał udział w głośnej wówczas wystawie sztuki niezależnej Świadectwo obecności w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na ulicy Przyrynek w Warszawie. Otrzymał wówczas nagrodę „Solidarności” za obraz Zbity. W lutym 1986 roku uczestniczył w wystawie „Martwa natura”, w aktywnej w okresie działalności podziemnej „Solidarności”, Galerii Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Warszawie, brał także udział w kilku wystawach, w równie aktywnym w okresie stanu wojennego i podziemnej działalności „Solidarności”, Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.